អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ គឺជាពាក្យសម័យទំនើបដែលគេពេញនិយមហៅ ដើម្បីសំដៅយកអ្នកដែលជាធំ នៅក្នុងរដ្ឋមួយ ប៉ុន្តែនៅសម័យព្រះពុទ្ធ គឺគេពេញនិយមហៅថា "មហារាជ"។ ថ្វីត្បិតតែព្រះពុទ្ធលះបង់ រាជសម្បត្តិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនរារាំងអ្នកដទៃមិនឲ្យធ្វើជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋនោះឡើយ ព្រោះអ្នកដឹកនាំរដ្ឋដើរតួនាទី យ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការទ្រទ្រង់ និងការផ្សព្វផ្សាយសាសនារបស់ព្រះអង្គ។ សុខទុក្ខរបស់រាស្រ្ត និងសុខ ទុក្ខរបស់សមណព្រាហ្មណ៍ ក៏ចាំបាច់ត្រូវអាស្រ័យលើសន្តិភាពរបស់រដ្ឋ និងគុណធម៌របស់អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ មួយចំណែកធំផងដែរ ព្រោះសុភមង្គលរបស់មនុស្សម្នាក់ គឺត្រូវមានសន្តិភាពខាងក្នុងខ្លួន និងមានសន្តិភាព ខាងក្រៅខ្លួនផងដែរ។ នៅក្នុងមង្គលសូត្របង្ហាញថា “ការរស់នៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរជាមង្គលដ៏ឧត្តម”។ ទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធ បានបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃការមានគុណធម៌របស់អ្នកដឹកនាំដែរ “ក្នុងពួកមនុស្សក៏យ៉ាង នោះដែរ មនុស្សណាដែលគេសន្មតថាប្រសើរជាងគេ បើមនុស្សប្រព្រឹត្តអធម៌ នឹងចាំបាច់និយាយទៅថ្វីដល់ ប្រជាជនឯទៀត បើព្រះរាជាប្រព្រឹត្តអធម៌ រាស្រ្តរមែងដេកជាទុក្ខ។ នៅមានសូត្រដទៃទៀតដែលបរិយាយ អំពីកម្លាំងនៃអំពើល្អ និងកម្លាំងនៃអំពើអាក្រក់របស់អ្នកដឹកនាំ។ ជាក់ស្តែងព្រះឥន្រ្ទត្រាស់ថា “ក្នុងរាជ្យនៃ ស្តេចមិនប្រកបដោយធម៌ នោះភ្លៀងរមែងបង្អុរចុះក្នុងកាលមិនគួរ មិនបង្អុរចុះក្នុងកាលដែលគួរ ឯស្តេច មិនប្រកបដោយធម៌នោះ រមែងច្យុតចាកឋានសួគ៌ ត្រូវគេសម្លាប់ចោលដោយហេតុត្រឹមប៉ុណ្ណេះដោយ ពិត។ តើស្តេចនៅក្នុងន័យនេះសំដៅយកតែអ្នកដឹកនាំរដ្ឋថ្នាក់កំពូលឬយ៉ាងណា? បើយោងតាមព្រះត្រៃ បិដកភាគ១ ទំព័រ១៥២ បានឲ្យនិយមន័យស្តេចថា “ស្តេចក្នុងទីនេះ សំដៅយកស្តេចទាំងឡាយ(នោះ) គឺស្តេចជាធំលើប្រឋពីទាំងអស់ ស្តេចជាធំក្នុងប្រទេស ពួកអ្នកត្រួតមណ្ឌល(ចៅហ្វាយខេត្ត) ពួកអ្នក បរិភោគស្រុកជាលំដាប់ (ចៅហ្វាយស្រុក) ពួកអ្នកកាត់ក្តី ពួកមហាមាត្រ ពុំនោះសោត ពួកឥស្សរជនណា ជាអ្នកត្រួតមណ្ឌលក្នុងការកាប់សម្លាប់ ពួកឥស្សរជនទាំងនោះឈ្មោះថា ស្តេច”។ ដូច្នេះការស្វែងរក អត្ថន័យ ទៅតាមបរិបទនៃរឿងនីមួយៗពិតជាសំខាន់សម្រាប់អ្នកសិក្សាគប្បីពិចារណា ដើម្បីស្វែងយល់ ពីអត្ថន័យនៃព្រះរាជាប្រកបដោយធម៌នៅក្នុងទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធឲ្យបានច្បាស់ ព្រោះការផ្តោតលើតែថ្នាក់ដឹក នាំរដ្ឋចាំបាច់ត្រូវមានធម៌ ប៉ុន្តែអ្នកដឹកនាំថ្នាក់ក្រោម និងប្រជារាស្រ្តខ្លួនឯងមិនរក្សាធម៌ ក៏សុភមង្គល មិនដឹងកើតមានឡើងដោយរបៀបណាដែរ ព្រោះអ្នកដឹកនាំជាអ្នកស្តាប់រាស្រ្ត ហើយអ្នកដឹកនាំភាគច្រើន យករាស្រ្តជាធំ។ ដូច្នេះរាស្រ្តមានធម៌អាចមានឥទ្ធិពលឲ្យអ្នកដឹកនាំមានធម៌។ ស្តេចឬអ្នកដឹកនាំ សុទ្ធតែ
កើតមកអំពីបុណ្យពីអតីតជាតិ បើខ្វះបុណ្យ ពិតជាមិនអាចមានកម្លាំងជំរុញឲ្យក្លាយជាអ្នកដឹកនាំ
បានឡើយ ប៉ុន្តែមិនមែនរាល់ការដឹកនាំសុទ្ធតែជាបុណ្យ សុទ្ធតែជាគុណធម៌ សុទ្ធតែផ្តល់នូវ សុភមង្គលដល់ខ្លួនឯង និងដល់អ្នកដទៃ
នោះឡើយ។ ប្រសិនបើអ្នកដឹកនាំមិនមានធម៌ ពិភពលោកទាំងមូលនឹងប្រែប្រួលទៅរកភាពមិនល្អ ជាក់ ស្តែងនៅក្នុងព្រះត្រៃបិដកភាគ៤២ ទំព័រ១៨៤ ដល់១៨៥ បង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ដែលមានខ្លឹមសារដើមថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងទ្បាយ សម័យណា ពួកព្រះរាជាមិនប្រកបដោយធម៌ សម័យនោះពួកខ្ញុំរាជការក៏មិនប្រកប ដោយធម៌ដែរ ម្នាលភិក្ខុទាំងទ្បាយ កាលពួកអ្នករាជការ មិនប្រកបដោយធម៌ សម័យនោះពួកព្រាហ្មណ៍ នឹងគហបតី ក៏មិនប្រកបដោយធម៌ដែរ កាលពួកព្រាហ្មណ៍នឹងគហបតី មិនប្រកបដោយធម៌ ហើយសម័យ នោះ ពួកអ្នកនិគមនឹងអ្នកជនបទ ក៏មិនប្រកបដោយធម៌ដែរ កាលអ្នកនិគមនឹងអ្នកជនបទ មិនប្រកប ដោយធម៌ ព្រះចន្រ្ទនឹងព្រះអាទិត្យក៏គោចរទៅមិនស្មើដែរ កាលព្រះចន្រ្ទនឹងព្រះអាទិត្យ គោចរទៅមិនស្មើ ពួកផ្កាយនក្ខត្តឫក្សក៏គោចរទៅមិនស្មើដែរ កាលពួកផ្កាយនក្ខត្តឫក្សគោចរទៅមិនស្មើ យប់នឹងថ្ងៃក៏ប្រព្រឹត្ត ទៅមិនស្មើដែរ កាលយប់នឹងថ្ងៃប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើ ខែនឹងកន្លះខែក៏ប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើដែរ កាលខែនឹង កន្លះខែប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើ រដូវនឹងឆ្នាំក៏ប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើដែរ កាលរដូវនឹងឆ្នាំប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើ ខ្យល់ក៏ បក់មិនស្មើដែរ កាលបើខ្យល់បក់មិនស្មើ ខ្យល់បក់ខុសផ្លូវទាំងទ្បាយ ក៏ប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើដែរ កាលខ្យល់ បក់ខុសផ្លូវទាំងទ្បាយប្រព្រឹត្តទៅមិនស្មើ ទេវតាទាំងទ្បាយខឹងសម្បា កាលទេវតាទាំងទ្បាយខឹងសម្បា ភ្លៀងក៏មិនបង្អុរទឹកចុះមកដោយប្រពៃ កាលភ្លៀងមិនបង្អុរទឹកចុះមកដោយប្រពៃ ស្រូវទាំងទ្បាយក៏ឲ្យ ផលមិនស្មើល្អ ម្នាលភិក្ខុទាំងទ្បាយ ពួកមនុស្ស កាលបរិភោគស្រូវឲ្យផលមិនស្មើ រមែងមានអាយុខ្លី មាន សម្បុរអាក្រក់ មានកំឡាំងតិច មានអាពាធច្រើន"។ ផ្ទុយមកវិញ ប្រសិនបើព្រះរាជាប្រកបដោយធម៌
ប្រជារាស្រ្តរមែងបានសេចក្តីសុខ។ [ពាក្យពីមុន(នឹង)→បច្ចុប្បន្ន(និង) / ពាក្យពីមុន(កំឡាំង)→បច្ចុប្បន្ន(កម្លាំង)]
